Participatie is maatwerk, geen checklist

Haskoning is zo’n naam die je in bijna ieder groot project tegenkomt. Het ingenieursbureau bestaat al 144 jaar, telt zo’n 7.000 medewerkers in 25 landen en werkt aan alles, van dijken en havens tot industriële uitbreidingen. In Nederland is de industrietak sterk vertegenwoordigd, met projecten die variëren van energie- en chemieclusters tot grote bedrijventerreinen. Peter de Waard werkt hier als omgevingsmanager en ziet dagelijks hoe belangrijk het is om projecten en omgeving bij elkaar te brengen. 

Tekst: Jeanette van Swaal

Een omgevingsmanager is het aanspreekpunt tussen project en omgeving. Hij brengt in kaart welke partijen geraakt worden, organiseert de communicatie en zorgt dat risico’s en bezwaren vroegtijdig op tafel komen. “Vroeger was het vaak simpel”, zegt De Waard. “Als je voldeed aan de regels, kreeg je een vergunning en kon je aan de slag. Tegenwoordig is de omgeving een veel belangrijkere factor. Het maatschappelijke debat is luider geworden en belanghebbenden laten hun stem horen. Dat kun je niet negeren als je duurzaam draagvlak wilt.”

Industrie en infrastructuur

Binnen Haskoning zijn er twee groepen omgevingsmanagers: één die zich richt op de publieke kant, zoals dijkverzwaringen of windparken, en één die zich toelegt op de industrie. De Waard behoort tot die laatste groep. “De dynamiek is anders. Bij een provincie of gemeente praat je vaak over beleid en gebiedsontwikkeling, terwijl je in de industrie te maken hebt met bedrijven die snel en efficiënt stappen willen zetten. Maar in beide gevallen gaat het om hetzelfde: belangen bij elkaar brengen en vertrouwen winnen.”

Omgevingswet en participatie

Sinds 2024 is participatie officieel verankerd in de Omgevingswet. Bedrijven en overheden moeten aantonen hoe ze belanghebbenden hebben betrokken bij hun plannen. Toch is er bewust gekozen voor een vormvrije aanpak. De Waard: “Je kunt niet van tevoren vastleggen dat het altijd via bewonersavonden of enquêtes moet. Het hangt af van de impact van het project en van het sentiment in de omgeving. Soms komen er honderd mensen opdagen, soms twee. Maar je moet wel laten zien dat je serieus hebt gekeken naar de omgeving.”

Peter de Waard

Doelen bepalen

Volgens De Waard begint participatie altijd met het vaststellen van het doel. “Doe je het omdat het moet? Omdat je weerstand wilt beperken? Of omdat je gelooft dat je plan echt beter wordt door input van buiten? Dat maakt nogal uit voor de aanpak. Voor sommige opdrachtgevers is snelheid en een soepele vergunning het belangrijkste. Anderen willen juist zichtbaar waarde toevoegen aan hun omgeving. Als omgevingsmanager maak je die doelen expliciet, zodat verwachtingen helder zijn.” 

Voorbeelden uit de praktijk

In de industrie ziet De Waard steeds meer aandacht voor gezondheid, naast de klassieke thema’s veiligheid, geluid en luchtkwaliteit. “Mensen maken zich zorgen over de impact van fabrieken op hun leefomgeving. Je kunt dat niet wegwuiven met alleen een extra rapport. Emoties zijn net zo echt als meetbare feiten. Vertrouwen win je door eerlijk te zijn, consequent te communiceren en duidelijk te maken welke invloed mensen hebben.”

Hij vertelt dat teleurstelling vaak ontstaat wanneer omwonenden denken meer invloed te hebben dan in werkelijkheid het geval is. “Soms willen ze meepraten over het productieproces, terwijl dat natuurlijk een bedrijfsbeslissing is. Aan de andere kant helpt het niet als je zegt: jullie mogen alleen de kleur van het gebouw kiezen. Het gaat erom een reëel speelveld te schetsen en daar ook naar te handelen.”

Tips uit de praktijk

De Waard vat zijn ervaring samen in enkele lessen. “Begin altijd met een helder doel: wil je enkel aan de wet voldoen of ook echt waarde toevoegen met input van buiten? Maak vanaf het begin duidelijk wat er wél en níet ter discussie staat, zodat niemand verkeerde verwachtingen heeft. Kies vervolgens een vorm die past bij de doelgroep: soms volstaat een nieuwsbrief, soms is een structurele overlegtafel nodig. En vergeet niet de emotie: vertrouwen win je niet met één rapport, maar met consistent gedrag en een open houding.”

Meer dan regels

Voor De Waard is de Omgevingswet vooral een middel, geen doel. Het gaat hem om de motivatie van bedrijven en bestuurders zelf. Betrek belanghebbenden omdat je project er beter van wordt, en omdat je een duurzame relatie wilt met de omgeving. “Bedrijven zijn essentieel voor onze welvaart”, zegt hij, “maar ze hebben ook impact op natuur en leefomgeving. Alleen samen vind je daar een evenwicht in.”

Naar volwassen participatie

Participatie is volgens De Waard nog volop in ontwikkeling. Verwachtingsmanagement en de juiste vorm kiezen blijven lastig, maar hij ziet vooruitgang. “Ik verwacht dat we over een paar jaar naar een volwassener niveau gaan, met minder teleurstelling en meer wederzijds begrip. Dan wordt participatie net zo normaal als een vergunning aanvragen.”

Nationaal Seveso Congres 

Meer weten over de omgevingswet in relatie tot participatie? Op 18 november vindt het Nationaal Seveso Congres plaats. Een veiligheidsevent waar toezichthouders, Seveso-bedrijven en andere experts kennis uitwisselen. Hier deelt Peter de Waard als panellid zijn ervaringen en best practices op het gebied van de Omgevingswet en participatie. 

Handreiking met ‘concrete handvatten’ voor bedrijven

Het Havenbedrijf Rotterdam, DCMR en Deltalinqs hebben een handreiking ontwikkeld voor bedrijven. Dit bevat ‘concrete handvatten’ voor de ontwikkeling van een participatieproces voor de Omgevingswet. Lees dit nieuwsbericht hier op EuropoortKringen.nl!